“Jongens zijn meer geschikt als ondernemer dan meisjes.”
Welke invloed heb ik als ouder op de keuze van mijn kinderen om het stokje in het familiebedrijf over te nemen? Ben ik mij als ouder bewust van mijn invloed op mijn kinderen? En wat zorgt ervoor welke keuzes mijn kinderen maken?
Mira Bloemen-Bekx, dean op de Hanzehogeschool Groningen en promovenda op het gebied van opvolging in familiebedrijven, heeft wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de invloed die je als ondernemer hebt op je kinderen. Haar interesse voor dit onderzoek werd gewekt door haar man. Zijn ouders hadden een familiebedrijf. In een gesprek daarover gaf hij aan: “Ik geloof dat ik nooit echt zelf gekozen heb om het familiebedrijf over te nemen.” Dit wakkerde bij Mira de passie voor familiebedrijven en het onderzoek aan.
In de bijeenkomst van woensdag 20 november van de werkgroep familiebedrijven van Blauwzaam Alblasserwaard heeft Mira de belangrijkste elementen uit haar onderzoek gepresenteerd. Daarmee gaf ze ook praktische tips aan de ondernemers.
Familiebedrijf De Lek Beton was onze gastheer deze avond. Arie Pols, directeur van De Lek Beton, opende de avond met een mooie bedrijfsfilm. Mira nam het stokje over waarna Paul en Chris van Dam, derde generatie in het familiebedrijf De Lek Beton, vertelden hoe zij het opvolgingsproces beleven.
Hoe creëer je emotionele betrokkenheid bij het familiebedrijf?
Mira: “Emotionele betrokkenheid bevordert succesvolle overdracht.” Wat is dan emotionele betrokkenheid? Dit is het positieve gevoel wat kinderen hebben bij het familiebedrijf. Maar hoe creëer je dat dan zonder ze te dwingen? Als je kinderen jong zijn, kun je ze meenemen naar het bedrijf. Laat ze een bedrijfsfilm en foto’s van vroeger zien, vertel verhalen over hoe het bedrijf is ontstaan en welke rol de familie daarin heeft gespeeld. Zorg er ook voor dat de familieleden elkaar regelmatig ontmoet zodat ze elkaar leren kennen en waarderen. Gebruik positieve woorden als je over elkaar praat en omarm de verschillen.
Als ze ouder zijn, laat ze dan hun eigen opleidingskeuzes maken. Natuurlijk is het mooi als ze kiezen voor een studiekeuze die aansluit bij het bedrijf, maar laat ze vooral kiezen waar ze gelukkig van worden. Er moet ruimte zijn voor eigen wensen en eigen keuzes, zodat ze in vrijheid beslissingen kunnen nemen. Paul en Chris bevestigen dit: “Maak je eigen keuzes. Kies in vrijheid je eigen weg.”
Betrek ze wel bij de onderneming door bijvoorbeeld een next-generation programma op te zetten of familieberaad waarin je ze het bedrijf beter laat leren kennen. Neem ze mee in de toekomstvisie van het bedrijf. Bij De Lek Beton ziet de derde generatie elkaar twee keer per jaar. Tien jaar geleden zijn ze hiermee begonnen. Paul: “De samenbindende factor is het bedrijf. Het behouden van de binding tussen de familieleden is ook de reden dat de tweede generatie over wil dragen naar de derde generatie. De bijeenkomsten worden ingevuld door de derde generatie zelf. Onderwerpen die bij hen leven worden ingebracht. Hierdoor ontstaat betrokkenheid. Tijdens de bijeenkomsten is er ook ruimte om leuke dingen te doen. Elkaar beter te leren kennen, waardoor communicatie makkelijker wordt en ook moeilijke dingen bespreekbaar gemaakt kunnen worden. Het familieberaad heeft ook invloed op de afstudeeronderwerpen en studiekeuzes van de jongere generatie.” Mira herkent dit vanuit haar onderzoek.
In de laatste fase van het creëren van emotionele betrokkenheid kijk je of de carrière interesses aansluiten met de kansen dier er zijn in het familiebedrijf. Kan het kind zijn/haar talenten maximaal inzetten in het familiebedrijf? Laat als overdrager de innovatieve kant zien van de onderneming en alle mogelijkheden die het familiebedrijf in zich heeft om de talenten van het kind in te zetten. In al deze fases is het belangrijk positieve woorden te gebruiken.
Wanneer wordt het zaadje gepland? De vroege fase van het opvolgingsproces.
Kinderen worden vanaf jongs af aan beïnvloed door de mensen om hen heen. Dit kunnen bewuste maar ook onbewuste invloeden zijn. Dit legt de basis voor de keuze om later wel of niet ondernemer te worden. Uit onderzoek blijkt dat kinderen tegenwoordig minder spiegelen door wat ze zien. Het rolmodel van vader of moeder wordt minder. Maar wat ouders zeggen, heeft juist veel invloed op de keuzes die kinderen later maken. “Als je tijdens het avondeten over het bedrijf praat, positief of negatief, maakt dat indruk.” Maar ook een opmerking als: “Jongens zijn meer geschikt als ondernemer dan meisjes”, drukt al een stempel op de jongen of het meisje. Wees je, als ondernemer, ervan bewust dat alles wat je zegt van invloed is op de keuzes van je kind.
Het opvolgingsproces strak plannen?
In de theorie staat het opvolgingsproces mooi strak gepland beschreven. Maar is dit ook hoe het werkelijk gaat? En geeft dit geen extra druk om al die stappen netjes te moeten volgen?
Mira heeft dit proces onder de loep genomen. In de praktijk blijkt het opvolgingsproces toch een stuk minder strak gepland te verlopen dan de theorie doet vermoeden. Wat ook goed is! Als er vastgehouden wordt aan een strak gepland opvolgingsproces, kunnen kinderen ervaren dat ze tijdens het proces geen keuzes meer kunnen maken, Dit kan een verlammende invloed hebben waardoor niet aan het proces van opvolging begonnen wordt. Bovendien kunnen er situaties ontstaan die je vooraf niet kunt voorspellen, bijvoorbeeld economische tegenslag.
Wel is het verstandig om een structuur vast te stellen die uit verschillende fases bestaat.
Fase 1: Is er ambitie vanuit de kinderen om het familiebedrijf over te nemen? Dit is nog een informeel proces.
Fase 2: Is hij/zij geschikt? Tijdens deze fase zou hij/zij mee kunnen draaien in de onderneming. Een assessment geeft ook inzicht in de competenties en kwaliteiten.
In deze fase worden er concrete stappen gezet om het bedrijf naar de volgende generatie over te dragen.
Fase 3: Het acceptatieproces. In deze fase gaat het om dat de opvolger geaccepteerd wordt als de leider van het bedrijf. Dit betekent ook een andere rol voor degene die de rol overdraagt.
Tijdens elke fase heeft het kind nog de mogelijkheid om een andere keuze te maken. Mira: “Dit geeft vrijheid en ruimte om met het proces om te gaan.” Een kind kan zo in vrijheid ontdekken of ondernemen bij hem/haar past. Het biedt daarnaast mogelijkheden om als ouders en kind over het proces te praten.
Bespreek belangrijke zaken
Belangrijk is om als familiebedrijf een besturingsstructuur in te richten, waar zaken die van belang zijn goed en zorgvuldig besproken kunnen worden. Familiezaken moeten besproken kunnen worden binnen de familie. Hiervoor kan een familieberaad ingericht worden. “Vanaf welke leeftijd mag een kind in het familiebedrijf werken? Moet een kind eerst elders gewerkt hebben voordat hij in het familiebedrijf werkzaam mag zijn?”, zijn voorbeelden van vragen die binnen de familie kunnen leven en hier besproken kunnen worden. Maak ook de gevoelige onderwerpen bespreekbaar, zodat dit later geen gedoe gaat opleveren.
Onderwerpen die betrekking hebben op de onderneming zelf, moeten binnen het bedrijf zelf besproken worden. Het bestuur moet liggen binnen de onderneming en niet bij de familie. Daarnaast moeten de eigenaarsvraagstukken door de eigenaren behandeld worden.
Het is van belang om die scheiding aan te brengen, zodat de onderwerpen ook daar besproken worden waar ze thuis horen.
Meer weten over dit onderwerp? De wetenschappelijke artikelen die Mira geschreven heeft zijn op te vragen via: familiebedrijven@blauwzaam.nl.
Namens Blauwzaam willen wij de gastheren danken voor de goed georganiseerde avond en de bereidheid van Paul en Chris om hun persoonlijke verhaal te vertellen. Een speciaal woord van dank ook voor Mira om haar bevindingen vanuit haar onderzoek te delen met de aanwezige ondernemers.